Το μοναστήρι του Αγίου Μάμα, από το οποίο σώζεται μόνο το καθολικό,βρίσκεται στην κατεχόμενη από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής του 1974 κωμόπολη Μόρφου και είναι αφιερωμένο στον μεγαλομάρτυρα Άγιο Μάμα,ο οποίος τιμάται ιδιαίτερα στην Κύπρο.Η εκκλησία του μοναστηριού θεωρείται από τους πλέον αξιόλογους φραγκοβυζαντινούς ναούς του νησιού. Είναι κτισμένη στα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών και μίας βυζαντινής μεσαιωνικής εκκλησίας,που διαδέχθηκαν η μία την άλλη, και χρονολογείται,με βάση μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία,στις αρχές του 16ου αιώνα.Αρκετές πληροφορίες για την ιστορία του μοναστηριού αντλούμε από τα ταξιδιωτικά κείμενα ξένων περιηγητών,όπως του Ρώσου μοναχού Βασιλείου Μπάρσκυ,που το επισκέφθηκε το 1727 και το 1735,καθώς και των Άγγλων Ρίτσαρντ Πόκοκ και Αλεξάντερ Ντράμμοντ,που το επισκέφθηκαν το 1738 και το 1750 αντίστοιχα.Τις περισσότερες πληροφορίες δίνει ο οξυδερκής και παρατηρητικότατος Μπάρσκυ, ο οποίος αναφέρει ότι ήταν φτωχό και με λίγους μοναχούς,εξαιτίας της τουρκικής καταπίεσης και της βαρειάς φορολογίας.Όπως σημειώνει,παλαιότερα αποτελούσε την έδρα του Μητροπολίτη Κυρηνείας,ο οποίος,όμως, λόγω των τουρκικών ενοχλήσεων, υποχρεώθηκε να το εγκαταλείψει και να καταφύγει σε άλλη ασφαλέστερη περιοχή.Ο Μπάρσκυ αναφέρει επίσης ότι οι Τούρκοι είχαν επιδιώξει τη μετατροπή του ναού του μοναστηριού σε τέμενος,ενέργεια που απεφεύχθη μετά που ο ηγούμενος του Αγίου Μάμα υποσχέθηκε να ανεγείρει,σε κοντινή απόσταση,τζαμί για του Οθωμανούς.Τόσο ο Μπάρσκυ,όσο και οι Πόκοκ και Ντράμμοντ εκθειάζουν τη μεγαλοπρέπεια και την αρχιτεκτονική τελειότητα της εκκλησίας του και σημειώνουν τον μεγάλο όγκο των μοναστηριακών κτισμάτων του.
Το μοναστήρι του Αγίου Μάμα είχε αρκετή κτηματική περιουσία, που καταγράφεται στον απωλεσθέντα,εξαιτίας της τουρκικής εισβολής του 1974,κτηματικό κώδικα Α΄,του έτους 1763,της Μητροπόλεως Κυρηνείας.Αναφέρεται επίσης από τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό, το 1788,ως ένα από τα μοναστήρια που υπάγονταν στη Μητρόπολη Κυρηνείας.Το μοναστήρι εξακολουθούσε να λειτουργεί μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, αφού, όπως σημειώνεται σε κατάστιχο της Αρχιεπισκοπής Κύπρου, διέμεναν σ’ αυτό,το 1825, τουλάχιστον τέσσερις μοναχοί.Στη συνέχεια,όμως,λόγω των μακροχρόνιων επιπτώσεων των γεγονότων του 1821 στην Κύπρο,ερημώθηκε και εγκαταλείφθηκε,τα δε μοναστηριακά του κτίρια χρησιμοποιήθηκαν για αρκετό χρονικό διάστημα,από το έτος 1848 μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα,για να στεγάσουν το δημοτικό σχολείο της κωμόπολης. Στα νεότερα χρόνια,γύρω στο 1945,κτίστηκε στα δυτικά της εκκλησίας του μοναστηριού σύγχρονο οικοδόμημα,που ανακαινίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και χρησίμευε ως πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο.Σ’αυτό εγκαταστάθηκε ο πρώτος Μητροπολίτης Μόρφου Χρύσανθος,το 1973,οπότε ο ναός του Αγίου Μάμα έγινε ο καθεδρικός ναός της νεοσύστατης Μητρόπολης.
