Ἱερὸν Προσκύνημα Κοιμήσεως Θεοτόκου Βεφά

Απέναντι απὸ την κομνήνεια Μονὴ του Παντοκράτορος, βρίσκονται η εκκλησία της Θεοτόκου και το αγίασμα που είναι γνωστὸ ως Βεφά. Στα χρόνια τα βυζαντινὰ η συνοικία ονομαζόταν «τα Σωφρακίου», άλλαξε όμως αργότερα κι᾽ έγινε Βεφά Μεϊδὰν απὸ το όνομα ενὸς ξακουστού Τούρκου ποιητή του Seyh Eb ul Vefa.
Κατὰ τα θρυλούμενα, στην πλατεία του Βεφά είναι θαμμένος ο Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος αυτοκράτορας, σε τάφο «αφανή και άσημο», όπως γράφει ο Παπαρρηγόπουλος, και δίπλα του είναι ο τάφος του Αράπη που τον σκότωσε. «Μ᾽ έφαγες», ανέκραξε ο Κωνσταντίνος κατὰ την παράδοση, κι έτσι παρετυμολογείται η ονομασία: «Μεφά», «Βεφά».

Ο ναός, που μετὰ την Άλωση κατεδαφίστηκε, έγινε περιβόλι. Το 1750 αγοράσθηκε απὸ κάποιον Ηπειρώτη, έναν απὸ τους χιλιάδες που άφηναν τα κακοτράχαλα βουνὰ της ηπειρωτικής Ελλάδας και γύρευαν την τύχη τους στην Πόλη. Η κόρη του, ωστόσο, είδε όνειρο, πως στο κτήμα υπήρχε αγίασμα, και ήρθε κι᾽ αυτὴ γιὰ να πείσῃ τον πατέρα της να το γυρέψῃ. Μετά απὸ ανασκαφές, το 1755, ανακαλύφθηκε η υπόγεια στοά και η δεξαμενή, καθὼς και μια μαρμάρινη εικόνα με χρονολογία 1080.
Το αγίασμα, μετὰ τον θάνατο του Ηπειρώτη και της κόρης του, περιήλθε στους κληρονόμους τους και απὸ αυτούς, σιγὰ σιγὰ αγοράσθηκε απὸ την Μακεδονικὴ Φιλεκπαιδευτικὴ Αδελφότητα Κωνσταντινουπόλεως, η ὁποία έκανε πολλὲς επισκευὲς και μεταρρυθμίσεις.
Για να φθάσῃ κανεὶς στην δεξαμενή του αγιάσματος απὸ την εκκλησία, κατεβαίνει 12 σκαλοπάτια. Λέγεται πως εκτὸς απὸ τα διάφορα τάματα φυλάσσεται εκεί και η μαρμάρινη εικόνα, σπασμένη πιά, μέσα σε θήκη ορειχάλκινη.
Κι᾽ εδώ, όπως και στις Βλαχέρνες, μαζὶ με τους χριστιανοὺς κάθε πρωτομηνιά, Τούρκοι, άνδρες και γυναίκες, περιμένουν υπομονετικὰ να πάρουν αγίασμα για να ραντίσουν τα σπίτια και τα μαγαζιά τους. Την παραμονὴ της Πρωτοχρονιάς δε, η ουρὰ που σχηματίζεται φθάνει τα χίλια μέτρα.