Στα δεκατέσσερά του χρόνια στέλνεται στην Κέρκυρα στον θείο του Δημήτριο Τριβώλη λόγιο, κωδικογράφο και βιβλιόφιλο και στον επιφανή δάσκαλο Ιωάννη Μόσχο προκειμένου να συμπληρώσει την εκπαίδευσή του. Έμεινε εκεί μέχρι τα είκοσί του χρόνια.
Η αγάπη του προς τα γράμματα τον οδηγεί περί το 1492 στη Φλωρεντία. Σπουδάζει πλέον κοντά στον διαπρεπή Έλληνα φιλόλογο της εποχής Ιωάννη Λάσκαρη, Θεολογία Φιλολογία, Ιστορία, Φιλοσοφία, Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Γαλλικά και Ιταλικά. Φοιτά ακόμη στην Πλατωνική Ακαδημία, όπου διέπρεπε ο Μαρτσίλιο Φιτσίνο.
Στην Βενετία συνδέεται με τον φημισμένο τυπογράφο ΄Αλδο Μανούτιο, τον περίφημο εκδότη των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Ιδιαίτερη έλξη ασκούν πάνω του τα κηρύγματα του Δομινικανού μοναχού Σαβοναρόλα, ο οποίος βρίσκει τραγικό θάνατο στη πυρά, εξαιτίας των κηρυγμάτων του σχετικά με τη διαφθορά των συγχρόνων του. Το γεγονός αυτό τον απογοητεύει για την τακτική της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας απέναντι στην ελευθερία της θεολογικής σκέψεως της ανατολής και τον οδηγεί στη μονή Βατοπαιδίου στο Άγιον Όρος. Εκεί και από την ηλικία των 35 ετών επιδίδεται σε συστηματική και βαθιά μελέτη χριστιανών συγγραφέων στην πλούσια βιβλιοθήκη της μονής. Πλάθεται από τη μακρά ορθόδοξη μοναχική, πατερική, και αγιορείτικη παράδοση. Στον Άθωνα δεν έλαβε αξιώματα εξαιτίας της βαθύτατης ταπεινώσεώς του. Συχνά αποδημούσε προς λογίαν υπέρ της μονής, διδάσκοντας και στηρίζοντας τους Ορθοδόξους στην πίστη και προφυλάσσοντας τους από την λατινική προπαγάνδα.
Δέκα χρόνια έμεινε στο Όρος εργασθείς «σωματικώς και πνευματικώς». Το ήθος του και η μόρφωσή του τον κάνουν πολύ γνωστό στον Άγιο Όρος. Αυτό ακριβώς το κύρος που είχε αποκτήσει αποτέλεσε και την αιτία της αποστολής του στη Ρωσία. Το 1515 ο μέγας ηγεμόνας της Μόσχας Βασίλειος Ιβάνοβιτς ζητά από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον Πρώτο του Αγίου Όρους, τον Βατοπαιδινό μοναχό Σάββα προκειμένου να μεταφράσει στα Ρωσικά την Αγία Γραφή τα λειτουργικά βιβλία καθώς και τα πατερικά κείμενα. Αντί του Σάββα, ο οποίος ήταν γέροντας και άρρωστος, επιλέγεται ο Μάξιμος «ως έμπειρος στις θείες Γραφές και επιδέξιος στη ερμηνεία των οιωνδήποτε εκκλησιαστικών κειμένων».
Στη Μόσχα ο Μάξιμος αρχίζει να μεταφράζει και να διορθώνει παλαιά και νέα έργα. Με την ολοκλήρωση του Ψαλτήρος ζητά την έγκριση της επανόδου του στο Όρος αλλά ο μέγας ηγεμών δεν ήταν διατεθειμένος να στερηθεί τις υπηρεσίες μιας σπάνιας για τη Ρωσία της εποχής εκείνης προσωπικότητας. Του αναθέτει λοιπόν συνεχώς και νέες εργασίες. Μεταφράζει τις πράξεις των Αποστόλων, τους Αποστολικούς κανόνες, τους κανόνες των οικουμενικών και τοπικών συνόδων, τις ομιλίες του Ιωάννου του Χρυσοστόμου και πολλά άλλα. Με την πάροδο του χρόνου δημιουργεί στενές σχέσεις με επιφανείς προσωπικότητες, συγχρόνως όμως αρχίζει να δημιουργεί και εχθρούς λόγω των θέσεών του στα προβλήματα της Ρωσικής εκκλησιαστικής και κοινωνικής ζωής. Έλεγχε θαρραλέα με τον προφορικό και γραπτό λόγο τα κακώς κείμενα με αποτέλεσμα ο Μητροπολίτης Δανιήλ να τον καταδικάσει σε φυλάκιση πολλών ετών. Δικάστηκε τον Μάιο του 1525 προεδρεύοντος του Μέγα ηγεμόνα με τον Μητροπολίτη Δανιήλ να εκτελεί χρέη εισαγγελέα. Με χαλκευμένες κατηγορίες για αίρεση, μαγεία, κατάκριση και συνομωσία κατά του ηγεμόνα, κατασκοπεία υπέρ του Τούρκου σουλτάνου και αρκετές άλλες τον καταδικάζουν και σιδηροδέσμιο τον οδηγούν στη μονή Βολοκολάμσκ σε απομόνωση και απαγορεύοντάς του τη Θεία Κοινωνία και την πρόσβαση στα βιβλία του. Επιπλέον υπέστη σκληρά βασανιστήρια. Το 1531 η δίκη του επαναλαμβάνεται με νέες κατηγορίες και ισόβια κάθειρξη αυτή τη φορά. Εγκλείεται στη μονή Οτρότς της πόλεως Τβέρης όπου όμως οι συνθήκες κράτησης καλυτέρευσαν εξ αιτίας του επισκόπου Τβέρης Ακακίου ο οποίος του επιτρέπει πλέον την πρόσβαση στα βιβλία και του δίδει άδεια να γράφει. Ο Άγιος Μάξιμος έμεινε φυλακισμένος για 23 χρόνια. Το 1539 ο ενάρετος Ιωάσαφ διαδέχεται τον Δανιήλ και επιτρέπει στον Άγιο τη Θεία Μετάληψη και την παρακολούθηση της Θείας Λειτουργίας. Παρά τις επιστολές των πατριαρχών Κων/λεως και Αλεξανδρείας η απελευθέρωση και επιστροφή του δεν επετεύχθη.
Τελικώς απελευθερώνεται το 1548 και έρχεται να ζήσει στη μονή Αγίας Τριάδος στο σημερινό Ζαγκόρσκ, έξω από τη Μόσχα. Αποκαμωμένος από το βάρος των δεσμών και τη ζοφερή φυλακή αναπαύεται τελικώς στις 21 Ιανουαρίου του 1556 σε ηλικία 86 περίπου ετών, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο συγγραφικό έργο, κυρίως στην Ρωσική. Μετά θάνατον η Ρωσική συνείδηση αφυπνίζεται και αντιλαμβάνεται την μέγιστη αδικία απέναντι στον πολύτιμο αυτόν άνδρα. Ο Μάξιμος ήταν ο πρώτος που μαρτύρησε στη Ρωσία υπέρ της ορθόδοξης πίστης και ζωής. Από τα μέσα του ιστ΄ αιώνος συντάσσονται βίοι του Αγίου στα δε τέλη του ιζ΄ αιώνος το όνομά του αναγράφεται στα αγιολόγια των ετήσιων Ρωσικών ημερολογίων, αγιογραφούνται δε και εικόνες του. Στον τάφο του στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου αναγείρεται παρεκκλήσιο από τον Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνα που το 1833 συμπληρώνει ο αρχιμανδρίτης Αντώνιος, ηγούμενος της Λαύρας.
Το έτος 1997 γίνεται η ανακομιδή των λειψάνων του αγίου Μαξίμου. Με την φροντίδα του νυν σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Άρτης κ. Ιγνατίου, το ίδιο έτος, μεταφέρεται από τη Μόσχα τεμάχιο του ιερού λειψάνου στην πόλη της Άρτας, για ευλογία και αγιασμό των πιστών. Το λείψανο εναποτέθηκε σε προσκύνηση στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Άρτης.
Προς τιμή του αγίου στη γενέτειρα πόλη έχει αρχίσει η προετοιμασία, για την ανέγερση λαμπρού ναού στην περιοχή Τρίγωνο, που θα αποτελέσει τον ενοριακό ναό της σημερινής ενορίας των Αγίων Αποστόλων.
Η μνήμη του εορτάζεται πανηγυρικά στις 21 Ιανουαρίου.
ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙΟΝ
Χαίροις ο της Άρτης Θείος βλαστός, και της εν Ρωσία Εκκλησίας υφηγητής, προς ορθοδοξίας, τας θείας παραδόσεις, ώ Μάξιμε θεόφρον, αξιοθαύμαστε.
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ
Ήχος δ
Εξ Άρτης ανέτειλας, ώσπερ αστήρ φαεινός, σοφία κοσμούμενος, και αρετών τω φωτί, Πατήρ ημών Μάξιμε` όθεν την εν Ρωσία , Εκκλησίαν λαμπρύνας, λόγω σου Ορθοδόξω, και ορθότητι βίου,ενήθλησας νομίμως, και δόξης ηξίωσαι.
