Στην αρχή ο Βασίλειος σπουδάζει στην Καισάρεια, ενώ αργότερα στην Κωνσταντινούπολη. Ο Βασίλειος σπουδάζει και στην Αθήνα, για και γνωρίζεται εκεί με τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Είχε μελετήσει σε βάθος ποιητές, ιστορικούς, σοφούς, επιστήμονες, παιδαγωγούς, ρήτορες και συγγραφείς πολλών ειδικοτήτων. Η διάνοια του αποτελεί φαινόμενο και ο ίδιος ήταν κινητό πανεπιστήμιο. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος έλεγε με θαυμασμό για τον Βασίλειο: " Ποιό είδος επιστήμης δεν σπούδασε εις την εντέλεια; Κατόρθωσε να περιλάβει στο νου του, όλα τα είδη της γνώσης με τόση ευκολία, μ' όση άλλοι δεν κατορθώνουν ένα μόνο κλάδο να γνωρίσουν". στην πατρίδα του και άρχισε το επάγγελμα του δικηγόρου αλλά δίδασκε και σαν Φιλόσοφος. Τα δύο αυτά επαγγέλματα όμως δεν γέμιζαν την ψυχή του ολόκληρη με χαρά και αγαλλίαση. Με το δυνατό μυαλό του και με την μελέτη του για τον Χριστιανισμό γρήγορα κατάλαβε ότι ο Χριστός ήταν ο αληθινός Θεός και ήθελε να τον αγαπήση με όλη του την ψυχή.
"Αφού δεν περίμενα πια να με ακολουθίσης, ζήτησα καταφύγιο εδώ στον Πόντο. Και ο Θεός με οδήγησε σ' ένα τόπο που με ευχαριστεί πάρα πολύ.
Θυμάσαι καμιά φορά, που παίζοντας πλάθαμε με τη φαντασία μας όμορφες τοποθεσίες; Τέτοιο είναι και το μέρος που ζω σήμερα. Εδώ και εκεί τρέχουν κρύα κατακάθαρα νερά. Στα πόδια του βουνού είναι μια πεδιάδα που ποτίζεται άφθονα από αυτά τα νερά. Στη πεδιάδα αυτή μόνα τους έχουν φυτρώσει όλων των λογιών δέντρα και είναι τόσο πυκνά, που μερικές φορές δυσκολεύεσαι να τα περάσεις. Μπροστά στην τοποθεσία αυτή δεν μετρά για τίποτα το θαυμαστό νησί της Καλυψώς που έγραψε γι' αυτό ο Ομηρος"
Πολλοί φίλοι του πηγαίνανε να τον ιδούν στην ερημική ζωή του. Πήγε και ο φίλος του Γρηγόριος αλλά δεν έμεινε μαζί του για πολύ καιρό.
Οι αιρετικοί, αυτοί που διέστρεφαν την αλήθεια του Ιησού Χριστού, πλήθυναν, αλλά και ο αυτοκράτορας Ιουλιανός προστάτευε την ειδωλολατρία και έτσι η Χριστιανική εκκλησία βρισκόταν σε κίνδυνο και είχε ανάγκη από ιερατείο το οποίο να υπερασπίζεται την αληθινή Χριστιανική πίστη.
Σε ηλικία σαράντα χρονών, ο Βασίλειος έγινε Επίσκοπος Καππαδοκίας και παρέμεινε έτσι πατέρας του λαού και φίλος των δυστυχισμένων. Φορούσε πάντοτε το ίδιο ράσο και έτρωγε μόνο ψωμί και χόρτα χωρίς να κρατάει επάνω του περιουσία. Ίδρυσε και την Βασιλειάδα, ένα περίφημο φιλανθρωπικό ίδρυμα για την περίθαλψη των αρρώστων και την βοήθεια για τους φτωχούς. Ήταν μια αληθινή πολιτεία με ορφανοτροφείο, γηροκομείο, λεπροκομείο, ξενώνες, νοσοκομεία, φαρμακεία και άλλα κτίρια. Τριάντα χιλιάδες έζησαν εκεί μέσα αλλά και πολλοί άλλοι πήραν από εκεί πολύτιμη βοήθεια.
Ατάραχος έμεινε ο Βασίλειος στις φοβέρες του αξιωματικού.
- Πώς δεν φοβάσαι την δύναμη μου; Του λέει ο αξιωματικός.
- Και γιατί να την φοβηθώ; Τι μπορείς να μου κάνεις και να με βλάψη; Του απαντά ο Βασίλειος.
- Τι μπορώ να σου κάνω; Όλα είναι στην εξουσία μου. Μπορώ να κατάσχω την περιουσία σου, μπορώ να σε εξορίσω, μπορώ να σε βασανίσω σκληρά, μπορώ ακόμη και να σε θανατώσω.
- Αυτά δεν τα φοβούμαι, βρες κάτι άλλο για να με φοβερίσης. Να μου πάρεις την περιουσία μου δεν φοβάμαι, γιατί έχω μονάχα δυο τριμμένα ράσα και λίγα βιβλία.Να με εξορίσης δεν φοβάμαι, γιατί θεωρώ σαν πατρίδα μου όλη την γη. Τα βάσανα δεν τα φοβούμε γιατί το σώμα μου είναι τόσο αδύνατο που θα νεκρωθή πριν καλά καλά αρχίσεις να το βασανίζεις. Και τέλος δεν φοβάμαι τον θάνατο γιατί αυτός θα με φέρη συντομότερα κοντά στο Θεό.
- Ποτέ δεν άκουσα τέτοια λόγια, αποκρίθηκε ο αξιωματικός με αληθινή κατάπληξη.
- Γιατί δεν συνάντησες ποτέ σου αληθινόν Επίσκοπο. Εμείς είμαστε ήσυχοι και ταπεινοί, όχι μονάχα στον βασιλιά αλλά και στον τελευταίο άνθρωπο. Όταν πρόκειται όμως, για την πίστη μας στο Θεό, ούτε την φωτιά φοβόμαστε, ούτε το θάνατο από το σπαθί, ούτε αν μας ρίξετε στα άγρια θηρία να μας κατασπαράξουν. Αυτά τα θεωρούμε διασκέδαση. Αυτά ας μάθη ο αυτοκράτορας μια για πάντα.
Μέσα από κόπους και στερήσεις, πέθανε σε ηλικία πενήντα ετών, την ημέρα της πρωτοχρονιάς. Όλος ο τόπος έχασε τον πατέρα και τον προστάτη του. Χιλιάδες ανθρώποι απ' όλη την επαρχία έτρεξαν στην κηδεία του. Χριστιανοί, Ιουδαίοι και ειδωλολάτρες έκλαψαν μαζί την ημέρα αυτή για τον αγαπημένο πατέρα που έχασαν.Η μνήμη του τιμάται την πρώτη του Ιανουαρίου.
