Συχνά ακούμε σε καθημερινές συζητήσεις να λέει ο ένας στον άλλο: «Τυχερέ, εσύ μπορείς και πιστεύεις!» Τί σημαίνουν αυτά τα λόγια; Δεν είναι μια προσπάθεια εύκολης και ρηχής δικαιολόγησης προς τον εαυτό μας και τους άλλους της οκνηρίας του πνεύματος, της ραθυμίας της ψυχής, της νωθρότητας του νου, της παθητικότητας εν τέλει, του ανθρώπου στο σύνολο του, εμπρός στη φυσική ανάγκη και την απαίτηση της καρδιάς, του νου και της θέλησής του να πιστεύει; Ή μήπως, πράγματι, μερικοί άνθρωποι γεννιούνται χωρίς ικανότητα και δεκτικότητα για την πίστη σαν την άκαρπη συκιά του ευαγγελίου, ενώ άλλοι από τη γέννησή τους είναι σαν γερό και καρποφόρο δέντρο, όπου η πίστη αναβλύζει από τη ρίζα του; Επιτρέπεται να λέμε, όπως ισχυρίζονται μερικοί, ότι η πίστη είναι απλώς ένα ταλέντο, όπως, για παράδειγμα, ένας ταλαντούχος ζωγράφος, μουσικός ή ποιητής δεν κατέκτησε ο ίδιος το ταλέντο του, αλλά το δέχτηκε σαν «φυσική» δωρεά με τη γέννησή του;
Κατά την ορθόδοξη αντίληψη, που βρίσκουμε ήδη στον άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο, η πίστη δεν είναι αποκλειστικά πράξη της βούλησης, ούτε αποκλειστικά πράξη του νου ή της καρδιάς, αλλά πράξη ολόκληρης της προσωπικότητας. Η πίστη, λοιπόν, περιλαμβάνει όλο το νου, όλη τη βούληση, όλη την καρδιά, όλα τα ψυχοφυσικά συστατικά της προσωπικότητας, αλλά ούτε ο νους, ούτε οποιοδήποτε άλλο συστατικό μπορεί να περιλάβει ολάκερη την πίστη. Ο νους είναι τμήμα της πίστης, αλλά η πίστη ποτέ δεν είναι απλώς ένα τμήμα του νου. Ο νους μπορεί να είναι χωρίς πίστη, αλλά η πίστη δεν μπορεί να είναι χωρίς νου. Όποιος πιστεύει, πρέπει να πιστεύει και με το νου. Έτσι μας διδάσκει ο σοφός άγιος Μακάριος. Και μετά από τέτοια διδάγματα, μου φαίνεται ευκολότερο να απαντήσουμε σε πολυάριθμα ερωτήματα, που θέτουμε στον εαυτό μας και τους άλλους, αναφορικά με το ζήτημα της πίστης.
Θα πρέπει να αποκρούσουμε με δριμύτητα κάθε στοχασμό, σύμφωνα με τον οποίο μερικοί άνθρωποι γεννιούνται με πίστη, και συνεπώς δεν τους είναι δύσκολο να πιστεύουν εφ’ ορού ζωής, ενώ άλλοι γεννιούνται χωρίς πίστη, οπότε δεν είναι περίεργο που δεν μπορούν να πιστεύουν σε όλη τη ζωή τους, Πρόκειται για μια αντίληψη που προσιδιάζει στη διδασκαλία του Καλβίνου και του Ζβίγγλιου για τον απόλυτο προορισμό, όπως και εκπροσώπων άλλων θρησκειών, που προτιμούν να πιστεύουν στο πεπρωμένο παρά στον Θεό. Απαντώ, λοιπόν, «ναι» κατ’ αρχήν στο ερώτημα που θέσαμε στον τίτλο αυτού του άρθρου -εάν, δηλαδή, είναι δύσκολο να πιστεύει κανείς χριστιανικά. Πράγματι, εισχωρώντας στη σκέψη του αγίου Μακαρίου του Αιγυπτίου περί της πίστεως, θα διαπιστώσουμε ότι είναι δύσκολο να πιστεύει κανείς με τέτοιο τρόπο -χριστιανικά. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο μοναδικός τρόπος .
Ο γνωστός Δανός χριστιανός φιλόσοφος Σέρεν Κίρκεγκαρντ (1813-1855) έγραψε κάποτε ότι «ο χριστιανός είναι κάτι σπανιότερο από τον μεγαλοφυή». Μολονότι είναι μια υπερβολική, αν όχι και απαισιόδοξη αντίληψη, μας επαναφέρει στον άγιο Μακάριο και στα αιτήματα του ανθρώπου-χριστιανού, που πιστεύει ή νομίζει ότι πιστεύει.
Τί τύπους ανθρώπων συναντάμε συχνότερα ανάμεσα στους χριστιανούς; Κάποιοι πιστεύουν με την καρδιά, άλλοι, με φιλοσοφική τάση, πιστεύουν κατά κύριο λόγο διανοητικά (amor Dei intellectualis, του Σπινόζα h «φιλοσοφική πίστη» του Καρλ Γιάσπερς), άλλοι, πάλι, ιδιαίτερα οι προτεστάντες, σαν να πιστεύουν μάλλον με τη βούληση, εξ ου και η εξωτερική δραστηριότητά τους, που εκδηλώνεται με φιλανθρωπικό έργο. Να τολμήσει, άραγε, κανείς να ισχυρισθεί ότι αυτοί οι άνθρωποι, επειδή πιστεύουν μόνο με ένα τμήμα -κυρίως, μάλλον, με ένα τμήμα- της συνολικής τους οντότητας, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι κάθε τμήμα έχει τη δική του ξεχωριστή και πολύτιμη συμβολή στην πίστη, δεν είναι καλοί πιστοί χριστιανοί; Φυσικά και δεν θα μπορούσαμε να επιμένουμε σε μια τέτοια σκέψη. Κι όμως, στον πνευματικό μας ορίζοντα παραμένει ο ορισμός της πίστης και το αίτημα προς τον πιστό χριστιανό, όπως ετέθη εδώ και αιώνες από έναν «μεγαλοφυή» χριστιανό, τον άγιο Μακάριο.
Απ’ όλα όσα είπαμε ως τώρα, θα τολμούσα να προχωρήσω στο ακόλουθο συμπέρασμα: Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με το σπέρμα της πίστης («το ακατέργαστόν μου είδον οι οφθαλμοί σου», Ψαλμ. 138, 16). Ωστόσο εξωτερικούς όρους (την αγωγή στην οικογένεια και το σχολείο) και, πολύ περισσότερο, από την προσωπική προσπάθεια και τον ασταμάτητο κι επίμονο μόχθο μας στο «χωράφι του Κυρίου» που μας δόθηκε -τη δεδομένη ψυχοσωματική μας ύπαρξη- εξαρτάται σε ποιό βαθμό ολοκλήρωσης θα ανεβάσουμε την πίστη μας. Δεν υπάρχει ούτε καλλιτεχνικό ταλέντο (όσο έμφυτο και να είναι στον άνθρωπο), χωρίς διαρκή δουλειά για την καλλιέργεια και την τελειοποίησή του. Η πίστη στον Θεό δεν είναι κανένα ταλέντο, αλλά «φυσική» δωρεά του Θεού, που χορηγείται σε κάθε άνθρωπο με τη γέννησή του. Από τον άνθρωπο πια εξαρτάται σε ποιό βαθμό, μέσα από τη μετάνοια και την αγαθοεργία, θα πλησιάσει το ολοκληρωμένο ιδεώδες της πίστης (πίστη της καρδιάς, του νου και της βούλησης), για το οποίο μας διδάσκει ο άγιος Μακάριος, και πλησιάζοντας σε αυτό, ο άνθρωπος θ’ ανοίξει, εν ελευθερία και αγάπη, για να δεχθεί νέες δωρεές του Θεού.
http://vatopaidi.wordpress.com/
