Α. Οι σχισματικοί.
Οι σχισματικοί έχουν την ίδια πίστη με την Μία Εκκλησία. Απεκόπησαν, απεσχίσθησαν, όμως, απ' αυτή για θέματα δευτερεύοντα «δι' αιτίας τινάς εκκλησιαστικάς και ζητήματα ιάσιμα προς αλλήλους διενεχθέντας» (Κανών Α' Μεγάλου Βασιλείου). Σχισματικοί είναι οι εν Ελλάδι Παλαιοημερολογίτες.
Β. Παρασυνάγωγοι.
Συγγενείς με τους σχισματικούς είναι οι παρασυνάγωγοι. Είναι οι Επίσκοποι και Πρεσβύτεροι που ενώ καθαιρέθηκαν για παραπτώματα, δεν υπάκουσαν στην Εκκλησία, αλλά εξακολουθούν να λειτουργούν, παρασύροντες μαζί τους και πιστούς, κάνοντας έτσι δική τους Εκκλησία. (Κανών Α' Μεγ. Βασιλείου και ΛΑ' αγίων αποστόλων).
Γ. Δημιουργία σχίσματος: Η χειρίστη αμαρτία.
Ο άγιος πάπας Πελάγιος ο Β' (579-590 μ.Χ.), λέει: Η δημιουργία σχίσματος στην Εκκλησία είναι βαρύτερη αμαρτία και από αυτήν την άρνηση του Χριστού! Με την αποστασία κολάζεται ένας, ο αποστάτης. Με την δημιουργία σχίσματος κολάζεται και ο ίδιος που προκάλεσε το σχίσμα, αλλά και όσοι τον ακολουθούν (βλ. Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μελετίου, αυτόθι, σελ. 130).
Υπάρχουν αμαρτίες που δεν συγχωρούνται ούτε «εν τω νυν αιώνι ούτε εν τω μέλλοντι αιώνι» (Ματθ. 12: 32). Και ο δημιουργός του σχίσματος μένει δια παντός ασυγχώρητος! Η αμαρτία του δεν συγχωρείται ούτε και μ' αυτό το πολυτιμότατο μαρτύριο!!! «Ουδέ μαρτυρίου αίμα ταύτην δύνασθαι εξαλείφειν αμαρτίαν» αποφαίνεται ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (Ρ.G.τ. 57.250). Γι' αυτό ο άγιος Λουκιλιανός πέταξε στους δρόμους τα λείψανα ενός σχισματικού μάρτυρα!
Ο σχισματικός είναι μεν αποκομμένος από την Εκκλησία, διατηρεί, όμως, την ίδια πίστη με αυτή. Και όσοι τον ακολούθησαν, διατήρησαν την πίστη άμωμο. Ο αιρετικός είναι και αποκομμένος από την Εκκλησία και λάθος πίστη έχει. Έτσι, όσοι τον ακολούθησαν, έχασαν και την πίστη! Έγινε αφορμή να αποπλανήσει πολλούς εκ της οδού Κυρίου (Δευτερ. 13: 5-7). Και αν ο σχισματικός, που χώρισε την Εκκλησία, δεν συγχωρείται ούτε με μαρτύριο, ο αιρετικός που και την Εκκλησία χώρισε, και την πίστη αλλοίωσε, πως θα συγχωρηθεί;
Δ. Το πιο ένδοξο μαρτύριο.
Βάσει των ανωτέρω, πρέπει κανείς να υποστεί τα πάντα προκειμένου να μην σχισθεί η Εκκλησία του Χριστού, ως γράφει ο άγιος Διονύσιος ο Αλεξανδρείας προς Επίσκοπο Ναυάτον (Πηδάλιον, αυτόθι, σελ. 33, ύποσημ. 2). Και ο αγώνας που κάνει κανείς προκειμένου να μην σχισθεί η Εκκλησία, είναι στο Θεό πιο θεάρεστο κι από αυτό ακόμα το μαρτύριο, που υφίσταται προκειμένου να μην αρνηθεί τον Κύριο. Όταν μαρτυρεί, μαρτυρεί για δική του ωφέλεια, ενώ όταν αγωνίζεται για να μην σχισθεί η Εκκλησία, αγωνίζεται προς όφελος ολοκλήρου της Εκκλησίας!
Και αν ο αγώνας εκείνου που αγωνίζεται να μη σχισθεί η Εκκλησία λογίζεται ως μαρτύριο, τότε πως λογίζεται ο αγώνας εκείνου που αγωνίζεται και η Εκκλησία να μη σχισθεί και η πίστη να κρατηθεί αμώμητη;
Ε. Οι μεγαλομάρτυρες άγιοι πατέρες.
Έχοντας τα ανωτέρω ύπ’ όψι τους οι θειότατοι Πατέρες στον ιερόν τους αγώνα κατά των αιρετικών προσπαθούσαν πάνω άπ' όλα να μη σχισθεί η Εκκλησία. Γι' αυτό:
α. Έδειχναν ανοχή.
1. Ο άγιος Κύριλλος ο Αλεξανδρείας στις επιστολές του δεν λοιδορεί τον αιρεσιάρχη Νεστόριο, δεν του εξαπολύει ύβρεις. Τουναντίον τον προσφωνεί κολακευτικά! « Η ση ευλάβεια» ή «ση θεοσέβεια» του γράφει. Και ο ίδιος εξηγούσε: Στα τραύματα δεν βάζομε αμέσως μαχαίρι και φωτιά, αλλά περιμένομε την κατάλληλη στιγμή. (Migne 77. 124-125). Προσπαθούσε με αυτό και τον ίδιο να κερδίσει εν Χριστώ και την Εκκλησία Του να μη σχίσει. Έτσι ενεργούσε αυτός ο μέγας ο στύλος της Ορθοδοξίας! (Πόσοι τότε θα τον λοιδορούσαν ως προδότη...).
2. Ο Θεόδωρος Μοψουεστίας ήταν αιρετικός. Μερικοί Ορθόδοξοι Επίσκοποι τον μνημόνευαν στα «δίπτυχα» κατά τη Θ. Λειτουργία! Και ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, προκειμένου να μην σχισθεί η Εκκλησία, διατηρούσε «κοινωνία» με τους επισκόπους αυτούς! (Migne 99:1085).
3. Όταν ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καθαιρέθηκε αδίκως από την εν Δρυ παράνομη Σύνοδο, σαράντα φίλοι του επίσκοποι αρνούντο να «κοινωνήσουν» με τον διάδοχο του, γέροντα Αρσάκιο. Όμως, ο άγιος Ιωάννης, καίτοι καιγόταν στο καμίνι της αδικίας, προέτρεπε τους φίλους του επισκόπους να «κοινωνήσουν» με το διάδοχό του για να μη σχισθεί η Εκκλησία ! «Κοινωνήσετε μεν, ίνα μη σχίσητε την Εκκλησίαν, μη υπογράψητε δε» (Migne: 47:27-28).
4. Και το ακόμα εκπληκτικότερο:
Η αίρεση του Filioque εμφανίσθηκε στη Δύση κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Και όμως! Η Ανατολική Εκκλησία προκειμένου να μη σχισθεί η Μία Εκκλησία, επί αιώνες (!) ανεχόταν την Δύση με το Filioque!!!
β. Έπαιζαν «πολιτική».
Επίσης οι άγιοι Πατέρες στον ηρωικό τους αγώνα να διατηρήσουν την πίστη ακέραια και την Εκκλησία αδιαίρετη, εγίνοντο «φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί» (Ματθ. 10:16 πρβλ. Λουκ. 16:8).
Ο Μ. Βασίλειος δεν ομολογούσε ευθέως την θεότητα του Αγ. Πνεύματος. Σαν θεόσοφος έπαιζε την «πολιτική» του. Αν την ομολογούσε, θα εξαγρίωνε τους Αρειανούς. Και αυτοί με την βοήθεια της κοσμικής εξουσίας, θα καταλάμβαναν τον Αρχιεπισκοπικό του θρόνο. Οπότε κινδύνευε η πίστη (Πηδάλιο, αυτόθι, σελ. 53).
7. Κάτι παρόμοιο έκανε και ο Απ. Παύλος στην Αθήνα. Αποκάλεσε τον Χριστό απλώς άνδρα εκ Θεού. (Πραξ. 2.22). Και αν άκουγε το κήρυγμα του ένας χριστιανός με ζήλον «ου κατ' επίγνωσιν» (Ρωμ. 10:2), σίγουρα θα τον κατηγορούσε ως ... Ιεχωβά ! Μα ο Απόστολος είχε το σκοπό του. Έκανε ελιγμό! Δεν ήρθε ακόμα η ώρα να ομιλήσει περί της θεότητος του Χριστού. Προς το παρόν αρκούσε να πιστέψουν οι Αθηναίοι ότι ο Χριστός είναι άνθρωπος και ανέστη εκ νεκρών (άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ομιλ. Γ, 4 εις Ιωάν.).
Και ο άγιος Κοσμάς Αιτωλός, ενώ καθημερινώς συναναστρέφετο με οπαδούς του αντίχριστου Μωάμεθ και κάθε τόσο έβλεπε τους συμπατριώτες του ρωμιούς να αρνούνται τον Χριστό και να προσκυνούν τον Αλλάχ και ράγιζε η καρδιά του, εν τούτοις ο άγιος μας δεν έκανε κατά μέτωπο επίθεση εναντίον του Μωάμεθ! Από σύνεση, όχι από δειλία. Άφησε το Άγιο Όρος και κατέβηκε στον κόσμο προκειμένου να σταματήσει την αποστασία των ρωμιών χριστιανών. Αν πολεμούσε ευθέως τον Μωάμεθ, οι Τούρκοι αμέσως θα του 'κόβαν το κεφάλι. Ο ίδιος βέβαια θα γινόταν αμέσως μάρτυρας, αλλά η σωτήρια αποστολή του θα έπεφτε στο κενό.
Κι' αυτόν τον μέγα στύλο της Ορθοδοξίας, πόσοι τότε τον κατηγορούσαν ως δειλό ! Και ως αιρετικό !..
Και το άκρως σκανδαλιστικό:
Επί αρειανισμού μερικοί ορθόδοξοι Επίσκοποι ομολογούσαν δημοσίως ότι είναι αρειανοί. Το σκεπτικό τους: Αν ομολογούσαν δημοσίως την ορθοδοξία, θα τους εξεθρόνιζαν και στη θέση τους θα 'ρχόταν οι αιρετικοί Επίσκοποι. Οπότε κινδύνευε η πίστη. Προκειμένου, λοιπόν, να σωθεί η πίστη προσποιούντο τον αρειανό και έμειναν στους θρόνους τους. Όμως κρυφίως χειροτονούσαν ορθοδόξους ιερείς κ.α., στήριζαν την Ορθοδοξία. Με την λήξη των αρειανικών ερίδων η Εκκλησία συζήτησε κι’ αυτό το θέμα- αν θα έπρεπε να τους καθαιρέσει ή όχι. Τους επιδοκίμασε!! Και τους άφησε στους θρόνους τους!! (βλ. Επιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου, Άρθρα, Μελέται, Επιστολαί, τόμος Α', Αθήναι 1981, σελ. 222-223).
ΣΤ. Συμπεράσματα.
Το παν στον πόλεμο είναι η στρατηγική. Και η μάχη, ο πόλεμος υπέρ της πίστεως χρειάζεται στρατηγική. Έτσι έκαναν οι ευφυέστατοι άγιοι Πατέρες και σώθηκε η πίστη. Πόλεμος χωρίς στρατηγική οδηγεί σε πανωλεθρία. Και μάχη υπέρ της Εκκλησίας χωρίς στρατηγική οδηγεί σε ζημία της Εκκλησίας. Τι απάτη ! Εμείς να αγωνιζόμαστε πως να κάνομε καλό στην μητέρα Εκκλησία, και στην ουσία να αγωνιζόμαστε πως να της κάνομε κακό !..
Υπάρχουν αιρέσεις και σχίσματα, «ίνα οι δόκιμοι φανεροί γενήσονται» (Α' Κορ. 11:19).
