Οι Άγιοι Απόστολοι κτίσθηκαν στις αρχές του 14ου αιώνα μ.Χ. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, ΝΑ από τη Ληταία πύλη, δίπλα στα τείχη. Ήταν το καθολικό ενός μεγάλου μοναστηριού. Το μοναστήρι αυτό ιδρύθηκε από τον Πατριάρχη Νήφωνα Α΄ στα χρόνια της πατριαρχίας του, ανάμεσα δηλαδή στα 1310-1314 και ήταν αφιερωμένο στην Θεοτόκο. Τότε έγινε και η ψηφιδωτή διακόσμηση χωρίς δυστυχώς να ολοκληρωθεί, γιατί στο μεταξύ απομακρύνθηκε ο Νήφων από τον πατριαρχικό Θρόνο και το μοναστήρι δεν είχε πια τους οικονομικούς πόρους που του εξασφάλιζε η πατριαρχική χορηγία. Μετά την Άλωση της Θεσσαλονίκης από τους τούρκους το 1430 η μονή ακολούθησε την τύχη των υπολοίπων ναών της πόλης μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με το Όνομα "SOGUK SU CAMI CI" (Τζαμί του κρύου νερού).
Από την δεξαμενή που βρίσκετε στα ΒΔ του ναού. Τότε σκεπάστηκαν με κονίαμα τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες, αφαιρέθηκαν οι χρυσές ψηφίδες από τον κάμπο των ψηφιδωτών και προσθέσανε στη ΝΔ γωνία έναν μίναρε. Από τον περασμένο αιώνα ο ναός ήταν γνωστός με το όνομα Άγιοί Απόστολοί. Πως επικράτησε στον λαό το όνομα αυτό δεν είναι γνωστό. Στα χρόνια της τούρκικης σκλαβιάς δεν έχουμε πηγές διαφωτιστικές. Αρχικά όμως όπως και πιο πάνω έχει αναφερθεί, το μοναστήρι ήταν αφιερωμένο στην Θεοτόκο. Η τοιχογραφία με την Θεοτόκο και τον κτήτορα καθώς και η θεματογραφία της εικονογράφησης της στοάς με θέματα από τον κύκλο της ζωής της Παναγίας συνηγορούν στην άποψη ότι πρόκειται για τον ναό της Θεοτόκου.
Αρχιτεκτονική
Ο ναός είναι σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με νάρθηκα και περίστωο με τέσσερις τρούλους. Ο τύπος συνδυάζεται με την στοά τον <περίπατο> που περικλείει το σταυρικό σώμα σε σχήμα Π από την ΒΔΝ. πλευρά. Οι τέσσερις τρούλοι τοποθετούνται στις γωνίες της στοάς.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ: Όπως φαίνεται από την κάτοψη του ναού οι Άγιοι απόστολοι είναι ένα ορθογώνιο κτίριο που στην ανατολική πλευρά εξέχουν τρεις κόγχες, στη μέση η μεγάλη επτάπλευρη κόγχη του κυρίως Ιερού και στα πλάγια της από μια μικρότερη τρίπλευρη της πρόθεσης και του διακονικού. Οι γενικές διαστάσεις του ναού είναι 19,20 με 17,50 μ. Η κορυφή του τρούλου φθάνει τα 16μ. Ολόκληρο το κτίριο αποτελείτε από τέσσερα μέρη. Τον κυρίως ναό στην μέση, το ιερό βήμα στα ανατολικά τον εσωνάρθηκα και το περίστωο που σε σχήμα Π πλαισιώνει τα τρία αυτά τμήματα.
Στον κυρίως ναό τέσσερις κίονες υψώνονται γύρο από τον κεντρικό χώρο και κρατούν τα ισάριθμα σκέλη του σταυρού, επάνω στα οποία στέκεται ο τρούλος με την βοήθεια των σφαιρικών τριγώνων. Η πρόθεση επικοινωνεί με το παρεκκλήσι του προδρόμου στο ανατολικό πέρας της βόρειας στοάς ενώ μία χαμηλή πόρτα με μαρμάρινο θύρωμα οδηγεί από το διακονικό στο σκευοφυλάκιο.
Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι οι στενές πλευρές του εσωνάρθηκα αρχικά έφερναν τρίβηλα που αφαιρέθηκαν οταν ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί. Την ίδια εποχή εξάλλου αφαιρέθηκαν οι κίονες στα δίβουλα ανοίγματα της νότιας πλευράς, κατεδαφίστηκε το καμπαναριό μπροστά από την είσοδο και ανοίχτηκαν τα τοξωτά ανοίγματα στα πλάγια της εισόδου του νάρθηκα στη Β και Ν πλευρά των δυτικών γωνιακών διαμερισμάτων του κυρίως ναού και η είσοδος από την πρόθεση στο παρεκκλήσι του Προδρόμου.
