Οι γονείς της
Η Θεοτόκος ήταν κόρη του πλούσιου κτηνοτρόφου Ιωακείμ και της Άννας, που καταγόταν από το βασιλικό γένος του Δαυίδ.
Επειδή ο Ιωακείμ και η Άννα ήταν άτεκνοι (η Άννα ήταν στείρα), παρακαλούσαν για πολλά χρόνια το Θεό να τους χαρίσει ένα παιδί, με την υπόσχεση ότι το παιδί που θα γεννηθεί, θα το αφιερώσουν σ' Αυτόν. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ατεκνία την εποχή εκείνη ήταν ντροπή-κατάρα για ένα ανδρόγυνο και όλοι τους περιφρονούσαν μέσα στην κοινωνία. Ακόμα και οι ιερείς δεν δέχονταν τα δώρα που πρόσφεραν στο ναό του Θεού, λόγω της ατεκνίας τους. Εξ αιτίας αυτού η μεν Άννα πήγε μέσα στον κήπο τους, ο δε Ιωακείμ ανέβηκε στο βουνό και εκεί με δάκρυα παρακαλούσαν το Θεό να τους χαρίσει ένα παιδί και να λύσει την ατεκνία τους. Και ο Θεός τους προμήνυσε με τον αρχάγγελό Του Γαβριήλ ότι θα συλλάβει η πρώην άγονος και στείρα Άννα και θα γεννήσει παιδί άγιο.
Πράγματι η Άννα συνέλαβε, και γέννησε τη Βασίλισσα του κόσμου. Η Εκκλησία μας εορτάζει το γεγονός αυτό της συλλήψεως στις 9 Δεκεμβρίου.
Η Γέννηση της Θεοτόκου
Έτσι λοιπόν συνελήφθη και γεννήθηκε η αγία Παρθένος Μαρία· Σύμφωνα με την παράδοση, η Παναγία γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ. Μάλιστα οι πατέρες της αγιοταφικής αδελφότητας δείχνουν στους προσκυνητές τον τόπο γέννησης της Θεοτόκου, που βρίσκεται κοντά στην προβατική κολυμβήθρα. Ονομάστηκε Μαριάμ (Μαρία εξελληνισμένο) που σημαίνει Κυρία, Ελπίδα.
Η Εκκλησία μας εορτάζει τη γέννηση της Θεοτόκου στις 8 Σεπτεμβρίου.
Η Είσοδος της Θεοτόκου στον Ναό
Όταν η Μαρία έφθασε τον τρίτο χρόνο της ηλικίας της, την έφεραν οι γονείς της -σύμφωνα με την υπόσχεσή τους-στο Ναό, και την παρέδωσαν στους ιερείς. Σύμφωνα με το έθιμο, τη συνόδευσαν λαμπαδοφορούσες «παρθέναι των Εβραίων».
Αφού την παρέλαβε ο ιερέας και προφήτης Ζαχαρίας, πατέρας του Ιωάννου Προδρόμου, κινούμενος από τη θεία βουλή, την οδήγησε στο εσωτερικό και αγιώτερο μέρος του Ναού, στα άγια των Αγίων. Εκεί έζησε δώδεκα χρόνια και αξιωνόταν καθημερινά θείες φανερώσεις, ενώ θείος άγγελος-ο Αρχάγγελος Γαβριήλ-της έφερνε συνεχώς ουράνια τροφή. Έτσι, ζώντας μέσα στο χώρο της αγιότητας, ετοιμαζόταν ο «έμψυχος ναός εις κατοίκησιν του Κυρίου».
η Εκκλησία μας εορτάζει το γεγονός με την εορτή των Εισοδίων στις 21 Νοεμβρίου.
Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου
Όταν η Μαρία έγινε δεκαπέντε ετών, οι γονείς της είχαν κοιμηθεί, γι' αυτό οι ιερείς φρόντισαν να την αποκαταστήσουν. Προέκριναν ως καταλληλότερο τον δίκαιο Ιωσήφ. Η Γραφή τον ονομάζει Δίκαιο, που σημαίνει πως είχε όλες τις αρετές. Ο Γέροντας Ιωσήφ ήταν χήρος και πατέρας με επτά παιδιά από άλλη γυναίκα. Αυτά είναι τα «θετά» αδέλφια του Ιησού και όχι παιδιά της Θεοτόκου, η οποία είναι Αειπάρθενος, παρέμεινε δηλαδή Παρθένος και μετά τη γέννηση του Κυρίου. Έτσι ο αρραβώνας ήταν απαραίτητος, για να καλυφθεί η υπερφυσική γέννηση του Ιησού με την παρουσία του Ιωσήφ.
Ο Ιωσήφ παρέλαβε τη Μαριάμ και ήρθε στη Ναζαρέτ. Τον τέταρτο μήνα μετά την έξοδό της απ' το Ναό, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ παρουσιάστηκε μπροστά της λέγοντάς: «Χαίρε, κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου, ευλογημένη συ εν γυναιξί...».
Η Μαριάμ ακούγοντας το χαιρετισμό ταράχτηκε. «Μη φοβάσαι» της λέγει ο Αρχάγγελος. Εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ. Γι' αυτό θα συλλάβεις και θα γεννήσεις Υιό και θα τον ονομάσεις Ιησού».
Η Παρθένος στο άκουσμα αυτό ρωτάει τον άγγελο: Πως θα γίνει αυτό, αφού δεν γνωρίζω άντρα; Και ο άγγελος της λύνει την απορία λέγοντάς της: «Θα έλθει σε σένα το Άγιο Πνεύμα και θα σε σκεπάσει η Δύναμη του Υψίστου».
Τότε η Παρθένος, αποκρίθηκε προς τον άγγελο: «Να η δούλη του Κυρίου, ας γίνει σ' εμένα σύμφωνα με τον λόγο σου».
Από εκείνη τη στιγμή ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός σαρκώθηκε από την αειπάρθενο Μαρία για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Η Εκκλησία μας εορτάζει τον Ευαγγελισμό στις 25 Μαρτίου.
Η Μαριάμ επισκέπτεται την Ελισάβετ
Η μακαρία Παρθένος Μαριάμ, έχοντας μέσα στα σπλάχνα της τον Ιησού, έφυγε βιαστικά από τη Ναζαρέτ για κάποια πόλη στα ορεινά της Ιουδαίας, όπου κατοικούσε το ευλογημένο ανδρόγυνο, ο Ζαχαρίας με την Ελισάβετ. Σκοπός της ήταν να βρει την Ελισάβετ, που ήταν συγγενής της, και να την συγχαρεί για την εγκυμοσύνη της γεροντικής της ηλικίας, την οποία πληροφορήθηκε από τον άγγελο. Περισσότερο όμως ήθελε να της διηγηθεί τα μεγάλα και θαυμαστά που ευδόκησε και έκαμε σ' αυτήν ο παντοδύναμος Θεός. Η Ελισάβετ μόλις άκουσε τον χαιρετισμό της Παρθένου αισθάνθηκε ότι το εξάμηνο βρέφος στα σπλάχνα της σκίρτησε από χαρά. Αμέσως τότε η γερόντισσα Ελισάβετ, με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, αναγνώρισε την Παρθένο Μαριάμ σαν Μητέρα του Κυρίου και Θεού μας και δοξολόγησε μεγαλόφωνα τον Σωτήρα που έφερε στα σπλάχνα της.
Στη συνέχεια η Μαριάμ έμεινε τρεις μήνες κοντά στην Ελισάβετ, και έπειτα επέστρεψε στο σπίτι της.
Οι αμφιβολίες του Ιωσήφ.
Ο Ιωσήφ, μετά από λίγο καιρό, προβληματίζεται έντονα διότι ερμηνεύοντας ανθρώπινα την αδικαιολόγητη εγκυμοσύνη της Παναγίας, αποφασίζει να την διώξει. Επειδή ήταν «δίκαιος», δεν ήθελε να την διαπομπεύσει παραδειγματικά, όπως προέβλεπε ο νόμος.
Τότε παρουσιάζεται στον Ιωσήφ άγγελος Κυρίου και του λέει ότι, το παιδί θα γεννηθεί από Πνεύμα Άγιο. Έτσι ο Ιωσήφ έκανε όπως τον διέταξε ο άγγελος και παρέλαβε την Παρθένο στο σπίτι του.
Το ταξίδι στη βηθλεέμ και η γέννησις του Κυρίου
Με το διάταγμα του αυτοκράτορα Καίσαρα Αυγούστου να απογραφεί όλος ο πληθυσμός που ήταν κάτω από την Ρωμαϊκή κυριαρχία, ο Ιωσήφ και η εγκυμονούσα Μαριάμ έπρεπε να απογραφούν στον τόπο της καταγωγής τους, στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας. Έτσι ύστερα από ένα κουραστικό ταξίδι, φθάνουν στη Βηθλεέμ.
Λόγω της πληθώρας των απογραφομένων, δε βρίσκουν πουθενά κατάλυμα παρά μόνο σ' ένα σταύλο βρήκαν λίγο χώρο. Εκεί θέλησε να γεννηθεί ο φιλάνθρωπος και ταπεινός Κύριος, ο Λυτρωτής του κόσμου, όπου και τον σπαργάνωσε η Θεοτόκος σε μια φάτνη των ζώων για να ζεσταθεί. Εκεί τον προσκύνησαν και οι ποιμένες (βοσκοί).
Μετά τη γέννηση του Κυρίου
Σε οκτώ μέρες από τη γέννηση, η Παρθένος και ο Ιωσήφ έκαναν, σύμφωνα με το νόμο, την περιτομή του παιδιού και του έδωσαν το όνομα «Ιησούς».
Σαράντα μέρες μετά τη γέννησή Του, ο Ιησούς σύμφωνα με τον Ιουδαϊκό νόμο οδηγείται για πρώτη φορά στα Ιεροσόλυμα, στο ναό του Θεού, για να σαραντίσει. Η Παρθένος εδώ συναντά τον πρεσβύτη Συμεών, που παρακαλούσε το Θεό να μην πεθάνει πριν δει το Μεσσία. Μετά κοιτάζει τη Θεοτόκο και της λέγει ότι: «ο Ιησούς θα γίνει αιτία να πέσουν και να σηκωθούν πολλοί στο Ισραήλ και θα προκαλέσει διχογνωμία». Και συνεχίζει για την Παναγία: «και σένα την ψυχή σου θα την διαπεράσει πόνος οξύς, σα σπαθιά», υπονοώντας τη σταύρωση του Γιου της.
Η Προσκύνηση των Μάγων και η φυγή στην Αίγυπτο
Μετά τη γέννηση του Ιησού και τον σαραντισμό, η Θεοτόκος με τον Ιωσήφ παρέμειναν στη Βηθλεέμ. Στο διάστημα αυτό, μάγοι από την Ανατολή ήρθαν να προσκυνήσουν το Σωτήρα του κόσμου.
Μετά την προσκύνηση του Κυρίου, οι Μάγοι επιστρέφουν στην πατρίδα τους, γιατί άγγελος Κυρίου τους ειδοποίησε να φύγουν από άλλο δρόμο και να μη πάνε στον Ηρώδη, που ήθελε να σκοτώσει τον Ιησού.
Πριν ο Ηρώδης διατάξει τη σφαγή των νηπίων, άγγελος Κυρίου παρουσιάζεται σε όνειρο στον Ιωσήφ και του λέγει: «Να πάρεις το παιδί και τη μητέρα Του και να φύγεις στην Αίγυπτο. Ο Ηρώδης θέλει να σκοτώσει το παιδί». Πράγματι, ο Ιωσήφ πήρε τη Θεοτόκο και το παιδί και έφυγαν μέσα στο σκοτάδι. Έφτασαν στην Αίγυπτο και έμειναν εκεί μέχρι το θάνατο του Ηρώδη. Σήμερα στο παλιό Κάιρο, κοντά στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, βρίσκεται το σπήλαιο με το πηγάδι, όπου έμεινε η αγία οικογένεια κατά τη διάρκεια της διαμονής της στην Αίγυπτο.
Μετά το θάνατο του Ηρώδη και ύστερα από ειδοποίηση του αγγέλου η αγία οικογένεια επέστρεψε, όπου εγκαταστάθηκε και πάλι στη Ναζαρέτ.
Τα χρόνια της διδασκαλίας του Ιησού
Η Θεοτόκος ακολούθησε τον Ιησού σ' όλες τις ευαγγελικές Του οδοιπορίες κατά τη διάρκεια της δημόσιας ζωής Του, μετά τη βάπτισή Του. Είχε όμως πάντοτε σιωπηλή παρουσία και κινιόταν με υπακοή και πλήρη εμπιστοσύνη στον Θεάνθρωπο Κύριο και Υιό της.
Τελευταίοι λόγοι της Παναγίας παρουσιάζονται στα Ευαγγέλια στον γάμο της Κανά. Εκεί είχε ένα διάλογο με τον Ιησού επειδή έλειψε το κρασί. Μετά από λίγο συνέβη η θαυμαστή μετατροπή του νερού σε κρασί, το πρώτο θαύμα της δημόσιας ζωής του Κυρίου μας.
Σταύρωση και Ανάσταση του Ιησού
Η Μαρία κατά τη Σταύρωση του Ιησού βρίσκεται πάνω στο Γολγοθα μαζί με τη Μαρία του Κλωπά και τη Μαρία τη Μαγδαληνή. Ευρισκόμενη κάτω απ' τον Σταυρό, αισθάνεται σαν να τη διαπερνά ρομφαία, κατά την προφητεία του αγίου Συμεών. Ουσιαστικά δεν συμπαρίσταται μόνο στο δράμα αλλά συμμετέχει στον πόνο του Γιου της και Θεού της. Διπλός ο πόνος και η πίκρα.
Σιωπηλή ακούει τα λόγια του Ιησού: «Γυναίκα, να ο γιός σου» και να της δείχνει τον αγαπημένο του μαθητή Ιωάννη. Και να λέει στο μαθητή του: «Να η μητέρα σου». Ο Ιωάννης από την ώρα εκείνη, πήρε την Παναγία στο σπίτι του, για να την προστατέψει σαν μητέρα του.
Την επομένη του Σαββάτου προς την Κυριακή η Παναγία μαζί με τις άλλες μυροφόρες γυναίκες πήγαν στον τάφο του Ιησού να Τον αλείψουν με αρώματα. Μόλις έφτασαν στον τάφο, είδαν τον άγγελο Κυρίου και το κενό μνήμα και πρώτη άκουσε το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης. Όταν επέστρεφαν από τον τάφο, πρώτη τον αντίκρισε και τον προσκύνησε, καθώς φανερώθηκε ο Κύριος λέγοντας τον πρώτο λόγο Του μετά την Ανάσταση.
Από τις πράξεις των Αποστόλων γνωρίζουμε ότι η Παναγία παρέμεινε κοντά τους μέχρι την ημέρα της Πεντηκοστής. Κατόπιν βέβαια, σύμφωνα με την αποστολική παράδοση, η Θεοτόκος από το σπίτι της στη Γεθσημανή, πάντοτε στήριζε, συμβούλευε και προσευχόταν για την πρώτη Εκκλησία και τους αγίους αποστόλους που ευαγγελίζονταν την οικουμένη.
Κοίμηση της Θεοτόκου
Όπως είναι γνωστό, επάνω από το Σταυρό ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, έδωσε εντολή και την Παναγία μητέρα του παρέλαβε ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής στο σπίτι του, όπου διέμενε μαζί με τον αδελφό του Ιάκωβο και τη μητέρα του Σαλώμη, συγγενή της Θεοτόκου. Όταν ήλθε η στιγμή να τελειώσει την επίγεια ζωή της, άγγελος Κυρίου (η παράδοση λέει ότι ήταν ο Aρχάγγελος Γαβριήλ) της το έκανε γνωστό τρεις μέρες πριν.
Η χαρά της Θεοτόκου υπήρξε μεγάλη, διότι θα συναντούσε το μονογενή της Υιό και Θεό όλων των ανθρώπων. Πήγε, λοιπόν, και προσευχήθηκε στο όρος των Ελαίων, όπου συνήθιζε να προσεύχεται και ο Κύριος Ιησούς. Έπειτα, γύρισε στο σπίτι του Ιωάννη, όπου έκανε γνωστή την επικείμενη κοίμηση της.
Η παράδοση αναφέρει ότι την τρίτη ήμερα από την εμφάνιση του αγγέλου, λίγο πριν κοιμηθεί η Θεοτόκος, οι Απόστολοι δεν ήταν όλοι στα Ιεροσόλυμα, αλλά σε μακρινούς τόπους όπου κήρυτταν το Ευαγγέλιο. Τότε, ξαφνικά νεφέλη τους άρπαξε και τους έφερε όλους μπροστά στο κρεβάτι, όπου ήταν ξαπλωμένη η Θεοτόκος και περίμενε την κοίμηση της. Mαζί δε με τους Aποστόλους ήλθε και ο Aρεοπαγίτης Διονύσιος, ο Άγιος Iερόθεος ο διδάσκαλος του Διονυσίου, ο Aπόστολος Tιμόθεος, και οι λοιποί θεόσοφοι Iεράρχες.
Όταν εκοιμήθη, με ψαλμούς και ύμνους την τοποθέτησαν στο μνήμα της Γεσθημανή. Eπειδή, κατά θεία οικονομία, ένας από τους Aποστόλους (ο Θωμάς όπως λέει η παράδοση) δεν ήταν παρών στην κηδεία της Θεομήτορος, ζήτησε να ανοιχτεί ο τάφος ώστε να προσκυνήσει και αυτός το Σώμα της Θεοτόκου.
Έτσι, μετά από τρεις ήμερες, άνοιξαν τον τάφο και έκπληκτοι διαπίστωσαν ότι η Παναγία αναστήθηκε σωματικά και ανελήφθη στους ουρανούς. Και βέβαια, όλη η ανθρωπότητα, με ευγνωμοσύνη για τις πρεσβείες της στο Σωτήρα Χριστό.
Η Παναγία όταν μπήκε στο Ναό ήταν τριών ετών· έμεινε στο ιερό δώδεκα χρόνια, δεκαπέντε ετών· τρεις μήνες αφού βγήκε από το ιερό μέχρι τον Ευαγγελισμό και εννέα μήνες κυοφορία, δεκαέξη ετών γεννά τον Χριστό. Έζησε με τον Χριστό τριάντα δύο χρόνους, άρα σαρανταοκτώ ετών ζει την Σταύρωση, την Ανάσταση και την Ανάληψή Του. Έζησε μετά απ' την Πεντηκοστή άλλα έντεκα χρόνια και εκοιμήθη στη Γεθσημανή, σε ηλικία πενήντα εννέα ετών. Η Εκκλησία μας εορτάζει το γεγονός αυτό της κοίμησης στις 15 Αυγούστου.
Πως η εκκλησία τιμάει τη Θεοτόκο
Η ευγνωμοσύνη, ή εμπιστοσύνη και ή αγάπη του πιστού λαού στην Παναγία αποτυπώνονται στην υμνογραφία, στη λαογραφία, στην τέχνη και στη λατρεία.
Πολλές εκκλησίες και μοναστήρια είναι αφιερωμένα στη Θεοτόκο. Προς τιμήν της φιλοτεχνήθηκαν πλήθος ιερές εικόνες. Άλλα και ύμνοι, τροπάρια, ακολουθίες και εορτές έχουν την αναφορά τους στη Θεομήτορα. Πολλά ιερά προσκυνήματα είναι καθιδρυμένα σε περιοχές, πού σχετίζονται με θαύματα της Παναγίας. Σε παραδόσεις, δοξασίες και λαϊκές παροιμίες τ' όνομα της Θεοτόκου αναφέρεται με εξαιρετική τιμή και ευλάβεια.
Από τις πολλές γιορτές προς τιμήν της οι κυριότερες είναι: Η Γέννηση (8 Σεπτεμβρίου), τα Εισόδια, η αφιέρωσή της στο Ναό (21 Νοεμβρίου), η Σύναξις της Θεοτόκου, συνολική τιμητική μνήμη (26 Δεκεμβρίου), ο Ευαγγελισμός (25 Μαρτίου), η Κοίμηση (15 Αυγούστου).
Εκτός από τις βασικές θεομητορικές εορτές, ή ζωή της εκκλησίας και ή λαϊκή ευσέβεια έχουν προσθέσει και άλλες πολλές, πού σχετίζονται με θαυμαστές ενέργειες της Θεομήτορος, με εγκαινιασμούς ναών της ή με ευρέσεις θαυματουργών εικόνων της. Τα πολλά αφιερώματα, με τα οποία είναι κατάφορτες οι θεομητορικές εικόνες, αποτελούν μία ακόμη απόδειξη της λαϊκής ευγνωμοσύνης απέναντι της. Κάθε τόπος έχει και μία θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, καθεμιά με την ιστορία και τους θρύλους της, πού δημιουργούν ατμόσφαιρα θρησκευτικού μυστηρίου.
Από τις εκκλησιαστικές ακολουθίες πού αναφέρονται στην Παναγία, οι πιο δημοφιλείς είναι οι Χαιρετισμοί της μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο Ακάθιστος Ύμνος (κάθε Παρασκευή βράδυ τις 5 πρώτες εβδομάδες της Μ. Τεσσαρακοστής πριν το Πάσχα) και οι Παρακλήσεις του Δεκαπενταύγουστου.
Στη Θεοτόκο δόθηκαν πολλές επωνυμίες, επίθετα εκφραστικά και κάποτε παράδοξα, πού αντιστοιχούν στις ιδιότητες της, στους εικονογραφικούς της τύπους, στον χρόνο των εορτών της κ. ά. Τέτοιες ονομασίες είναι: Μεγαλόχαρη, Οδηγήτρια, Γλυκοφιλούσα, Ελευθερώτρια, Γοργοϋπήκοος, Καρδιώτισσα, Πορταίτισσα, Προυσιώτισσα, Φανερωμένη, Ζωοδόχος Πηγή, Μυρτιδιώτισσα κλπ.
Τα θαύματα της Θεοτόκου
Τα θαύματα της Παναγίας προέρχονται από διάφορες πηγές. Με τα θαύματα η Θεοτόκος έρχεται σε άμεση επαφή με τους ανθρώπους και τα προβλήματα τους. Συχνά εμφανίζεται στον ύπνο ή σε έγρήγορση. Άλλοτε ή παρουσία της γίνεται αισθητή μόνο με τη φωνή ή με κάποια ευωδιά.
Με όλους αυτούς τους τρόπους επεμβαίνει θαυματουργικά και θεραπεύει αρρώστιες, ενθαρρύνει πολεμιστές, ικανοποιεί ανάγκες, σώζει από κινδύνους, δίνει λύσεις σε προβλήματα και αδιέξοδα. Άλλοτε πάλι καθοδηγεί για την εύρεση ιερών της εικόνων και άλλοτε ευαγγελίζεται ευεργεσίες ή, αντίθετα, προμηνύει συμφορές. Με ανάλογο τρόπο στιγματίζει την αταξία και ασέβεια ή βραβεύει την αρετή. Τέλος, οδηγεί στη μετάνοια, μεταστρέφει αλλόθρησκους και τιμωρεί παραδειγματικά τους βλάσφημους. Η ζωντανή όμως αυτή παρουσία της Θεοτόκου τόσο στην ατομική όσο και την κοινή ζωή των χριστιανών, για να γίνει αντιληπτή και αποδεκτή, προϋποθέτει και εξίσου ζωντανή πίστη.