ΚειμήλιαΤο μακρινό παρελθόν της Μονής χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Ελάχιστα μόνο υλικά δείγματα έχουν διασωθεί, που να μπορούν να ομιλήσουν για την μορφή, την υλικοτεχνική συγκρότηση και τον κειμηλιακό θησαυρό του ιερού αυτού τόπου, που έμεινε επί αιώνες σιωπηλός θεματοφύλακας μιας πλούσιας εκκλησιαστικής παραδόσεως.
Όταν ο οσιώτατος Γέροντας Γαβριήλ Ιωάσαφ εγκατεβίωσε με την συνοδεία του το 1864, ο κώδικας της Μονής, που καταρτίσθηκε το ίδιο έτος και που σήμερα βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο του Αγίου Γεωργίου Νηλείας, περιείχε καταγεγραμμένη όλη την τότε κινητή και ακίνητη περιουσία της. Μέσα σ' αυτήν συγκαταλέγονταν ιερά σκεύη, άμφια, βιβλία, εικόνες και ποικίλος άλλος εξοπλισμός. Τα περιορισμένα αυτά περιουσιακά στοιχεία τα αύξησε ο Γέροντας στο πολλαπλάσιο με τον δυναμισμό και το ανδρείο αγιορειτικό φρόνημά του, μέσα από μια δραστηριότητα που δεν είχε για την εποχή της προηγούμενο.
Μέσα στον κειμηλιακό πλούτο ανήκε κατά κύριο λόγο η θαυματουργός εικόνα του Ταξιάρχου Μιχαήλ, κειμήλιο του 12ου αι., που συλήθηκε από αρχαιοκαπήλους. Έτσι η Μονή στερήθηκε, δυστυχώς, της ευλογίας της παρουσίας της, όχι όμως, δόξα τω Θεώ, και της χάριτος του εικονιζόμενου Αρχαγγέλου προστάτου της. Αυτή περιστοιχιζόταν από πολλές παλαιές και σπάνιες εικόνες, εκ των οποίων ελάχιστες έχουν απομείνει και έχουν γίνει αντικείμενο της ενδελεχούς φροντίδας και συντηρήσεως της Αδελφότητας. Μέσα στο αρχονταρίκι της Μονής ήταν εγκατεστημένη η πλουσιότατη βιβλιοθήκη με σπάνιες έντυπες εκδόσεις βιβλίων γενικού περιεχομένου, κυρίως θεολογικού, αλλά και βιβλίων λειτουργικών, που καλύπτουν μια μεγάλη περίοδο από τον 17ο έως και τον 20ό αιώνα.
Ανάμεσα σ' αυτά ξεχωρίζουν ένα δερματοξυλόδετο ευχολόγιο του 1691 τυπωμένο στη Βενετία, σε κατάσταση προχωρημένης φθοράς σήμερα, καθώς και ένα χειρόγραφο Βυζαντινής Μουσικής δερματόδετο, που περιέχει τους 24 Οίκους των Χαιρετισμών της Θεοτόκου και στο τέλος του φέρει την σημείωση: «το παρόν εγράφη παρ’ εμου πρωτοψάλτου της του Χριστού μεΓάλης Εκκλησίας. Εν έτει αψμη’ (1748), δεκεμβρίου λα’ (31)». Η χρονολογία μας παραπέμπει στον Ιωάννη τον Τραπεζούντιο, που διακόνησε ως Πρωτοψάλτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου από τις 11 Απριλίου 1748 έως το 1765, ως τον συγγραφέα του σπανίου αυτού έργου. Τα δύο αυτά κειμήλια περιστοιχίζει ένας ολόκληρος χορός νεωτέρων και παλαιοτέρων βιβλίων, πολύ φθαρμένων πια, των οποίων οι χρονολογίες εκδόσεως ξεκινούν από το 1754 και φθάνουν έως το 1940.
Από τα λειτουργικά βιβλία είναι αξιοσημείωτα δύο Ευαγγέλια μεγάλης αξίας, που σήμερα βρίσκονται, το ένα στον Ναό του Αγίου Γεωργίου στο ομώνυμο χωριό, μαζί με μια λειψανοθήκη σε σχήμα βιβλίου που ανήκε κι αυτή στη Μονή, και το άλλο στην Ευαγγελίστρια της Άνω Γατζέας. Το πρώτο του 1896 εξωτερικά επαργυρωμένο, φέρει την ένδειξη: «δαπάναις του Γαβριήλ Ιωάσαφ». Το δεύτερο του 1851, επαργυρωμένο και αυτό, στολισμένο με ανάγλυφες παραστάσεις και πολυτίμους λίθους, φέρει στα εξώφυλλά του τις ενδείξεις: «Μονή Ταξιαρχών Αγίου Γεωργίου Νηλίας, έργον Παν. Η. Καϊάφα, 1η/9/1901» και «Δαπάνη Ιερομονάχου Γαβριήλ Ιωάσαφ Μονή Ταξιαρχών 1901».
Στα εναπομείναντα κειμήλια ανήκει ακόμα ένα δείγμα αντιπροσωπευτικό ενός μακρινού λαμπρού παρελθόντος, για το οποίο άλλη ιστορική ένδειξη δεν έχουμε. Είναι ένα παμπάλαιο ασημένιο άγιο Δισκοπότηρο με εγχάρακτη την ημερομηνία «1490» και με ανάγλυφες παραστάσεις σταυρών και των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Είναι το αρχαιότερο κειμήλιο της Μονής. Αποτελεί σταθμό για μια αδρή εντόπιση της χρονολογίας ιδρύσεώς της. Στη δεύτερη κατηγορία, των συγχρόνων του Γέροντος κειμηλίων, περιλαμβάνονται πολλά, που αποκτήθηκαν με την μέριμνά του: μπρούτζινα δρακόντια και πολυέλεοι, αργυρά κανδήλια, χρυσοκέντητος ρωσικός επιτάφιος που φέρει τις αφιερώσεις: «ΔΕΗΣΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΙΩΑΣΑΦ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ» και «ΔΑΠΑΝΗ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΙΩΑΣΑΦ 1904». Ιδιαίτερη αξία έχει ένα ζευγάρι ασημένια επιμάνικα του Γέροντα, που τώρα βρίσκονται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο του Αγίου Γεωργίου.
Όλα αυτά τα αντικείμενα έχουν την ιστορική τους αξία και την δική τους προσωπική ιστορία. Δι' αυτών είναι δυνατή η αποκρυπτογράφηση του παρελθόντος της Μονής, ενός παρελθόντος που έχει ιδιαίτερη σημασία για την σημερινή γυναικεία Αδελφότητα, τον φυσικό συνεχιστή της μακραίωνης μοναστικής παραδόσεως του ιερού αυτού τόπου. Είτε είναι πολύτιμα είτε όχι, είναι γι' αυτήν σημαντικά, μια και τα χέρια των προαπελθόντων πατέρων τα άγγιξαν και τα χρησιμοποίησαν για τις λειτουργικές η άλλες ανάγκες της Μονής. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που συνέβη με μια παλιά «σφραγίδα» για πρόσφορα του μοναστηριού, που ανήκει χρονολογικά στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αι. Αυτή για δεκαετίες ήταν στα χέρια μιας χωρικής από τον Άγιο Γεώργιο, που διακόνησε ως νεωκόρος στο Καθολικό, επί της Ηγουμενίας του Γαβριήλ, και ζύμωνε και τα πρόσφορα για τις λειτουργίες του Γέροντα. Μετά την κοίμησή του και την ερήμωση του μοναστηριού, εκείνη έφυγε παίρνοντας μαζί της τη σφραγίδα που χρησιμοποιούσε, την οποία και τοποθέτησε στην οικία της μέσα σε ένα μπαούλο.
Με τον καιρό, όλο το περιεχόμενο του μπαούλου έγινε βορά των ποντικών, εκτός από την ευλογημένη σφραγίδα που έμεινε ανέγγιχτη! Σήμερα ο γιος της, που είχε μεγαλώσει κοντά της μέσα στο μοναστήρι, κάτω από την φροντίδα των Πατέρων, διανύοντας πια την όγδοη δεκαετία της ζωής του και ζώντας με τις αναμνήσεις των παιδικών του χρόνων, έφερε πίσω στην Μονή τη σφραγίδα και μας είπε την ιστορία της. Από όλον αυτόν τον πλούτο των κειμηλίων, από τον οποίον ορισμένα μόνο αναφέρθηκαν ενδεικτικά, σώζονται σήμερα, δυστυχώς, ελάχιστα και από αυτά ακόμα πιο λίγα βρίσκονται στο χώρο στον οποίον ανήκουν, δηλ. στη Μονή. Προσευχόμαστε, όμως, στον προστάτη μας Άγιο Αρχάγγελο να ξαναβρούν και αυτά τις ρίζες τους, όπως η παλιά σφραγίδα, προς δόξα του Αγίου Του Ονόματος.
