Ὁ Ὅσιος Βάρβαρος ἀνῆκε,σύμφωνα μὲ τὸν ἐγκωμιαστή του Κωνσταντῖνο Ἀκροπολίτη καὶ τὸ Συναξάρι,σὲ λῃστρικὴ ὁμάδα Ἀράβων,ἡ ὁποία ἐπέδραμε στὴ νότια Ἤπειρο καὶ τὴν Αἰτωλία ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ αὐτοκράτορα Μιχαὴλ τοῦ Τραυλοῦ (820-829 μ.Χ.).Σὲ κάποια σύγκρουση οἱ σύντροφοί του φονεύθηκαν καὶ ἀπὸ τότε ὁ Βάρβαρος περιφερόταν μόνος «λῄσταρχος γενόμενος,καὶ ποιῶν ἀβάτους τᾶς ὁδούς,οἰκῶν ἐν ὄρεσι καὶ ἀλυσώδεσι τόποις».Κατ’ οἰκονομία Θεοῦ κάποια ἡμέρα εἰσῆλθε σὲ ναὸ ποὺ ἦταν ἀφιερωμένος στὸν Ἅγιο Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο,σὲ τόπο ποὺ ὀνομαζόταν Νήσα,ὅπου λειτουργοῦσε ὁ ἱερεὺς Ἰωάννης. Κατὰ τὴν ὥρα τῆς ὑψώσεως τῶν Τιμίων Δώρων ὁ ἱερεὺς τὸν εἶδε καὶ προσευχήθηκε μετὰ φόβου στὸν Θεό.Τὴ στιγμὴ ἐκείνη, ὁ Κύριος ἄνοιξε τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ λῃστοῦ,ποὺ εἶδε τοὺς Ἀγγέλους νὰ συλλειτουργοῦν μὲ τὸν ἱερέα.Ὅταν ὁ ἱερεὺς τελείωσε τὴν Θεία Λειτουργία,ὁ Βάρβαρος τὸν ρώτησε:«Ποῦ εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἦταν μαζί σου;».Ὁ δὲ ἱερεὺς τοῦ ἐξήγησε ὅτι ἡ Οἰκονομία τοῦ Θεοῦ τὸν ἀξίωσε νὰ δεῖ αὐτὰ ποὺ δὲν μποροῦν νὰ δοῦν τὰ ἀνθρώπινα μάτια, γιὰ νὰ ὁδηγηθεῖ σὲ μετάνοια.Ὁ Βάρβαρος ἀμέσως ἀπέβαλε τὰ λησταρχικὰ ὅπλα,μετανόησε, ἄρχισε τὴν ἄσκηση καὶ βαπτίσθηκε.Ὁ ἀσκητικὸς ἀγῶνας στὴν περιοχὴ Τρύφου τοῦ Ξηρομέρου (ἢ Ξηρομένων) Αἰτωλοακαρνανίας ἔγινε μεγαλύτερος.Ἐπὶ τρία ἔτη ἀγωνίσθηκε πνευματικὰ καὶ «πεποίηκε χρόνους τρεῖς κυλιόμενος ὡς τετράπους καὶ ἐσθίων χοῦν καὶ βοτάνας τᾶς φυομένας,κλαίων καὶ ὀδυρόμενος,κατακοπτομένων αὐτοῦ τῶν σαρκῶν».Μία νύχτα,ἕνας γεωργὸς ποὺ ἔτρωγε σὲ ἐκεῖνον τὸν τόπο ποὺ ἀσκήτευε ὁ Ὅσιος,τὸν φόνευσε κατὰ λάθος, νομίζοντας ὅτι εἶναι θηρίο.Ὁ τάφος του ἀνέδιδε μύρο καὶ ὁ Ὅσιος ἐπιτελοῦσε θαύματα πολλά.Ἡ Ἐκκλησία τιμᾷ τὴν ἱερὴ μνήμη του στὶς 15 Μαΐου.
Ὁ Ὅσιος ἀναφέρεται στὴν τοπικὴ ἁγιολογία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Αἰτωλίας καὶ Ἀκαρνανίας καὶ Κέρκυρας ὡς Ὅσιος Βάρβαρος ὁ Πενταπολίτης, ἡ ὁποία τιμᾷ τὴν μνήμη του στὶς 23 Ἰουνίου.Μέχρι σήμερα στὴν Αἰτωλοακαρνανία μιλοῦν γιὰ τὸ σπήλαιο,ὅπου ὁ Ἅγιος Βάρβαρος πέρασε τὰ δεκαοκτὼ χρόνια τῆς ἀσκήσεώς του καὶ τὸ ἁγίασμά του.Σύμφωνα μὲ αὐτὴν τὴν ἀναφορὰ τὸ 1571 μ.Χ. ἕνας Βενετὸς στρατιωτικός,ὀνόματι Σκλαβοῦνος,ποὺ ἔλαβε μέρος στὴ ναυμαχία τῆς Ναυπάκτου,ἀσθένησε ξαφνικὰ ἀπὸ θανατηφόρα ἀσθένεια. Ὁ ἀσθενὴς βλέπει τὸν Ὅσιο σὲ ὅραμα,ὁ ὁποῖος τὸν καλεῖ νὰ προσκυνήσει τὸν τάφο του,γιὰ νὰ θεραπευθεῖ. Πράγματι,ὅταν ἔφθασε στὸν τάφο τοῦ Ὁσίου,προσκύνησε μὲ εὐλάβεια καὶ ἔγινε καλά. Θέλοντας νὰ τιμήσει τὸν Ὅσιο Βάρβαρο ἔκανε ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων του μὲ σκοπὸ νὰ τὰ μεταφέρει στὴ Βενετία.Περνώντας ἀπὸ τὴν Κέρκυρα γιὰ ἀνεφοδιασμό,σταμάτησε στὸ χωριὸ Ποταμός,ὅπου θεραπεύθηκε ἕνας παράλυτος νέος.Γι’ αὐτὸ καὶ σήμερα ὑπάρχει ἐκεῖ ναὸς ἀφιερωμένος στὸν Ὅσιο.
