Πολύ κοντά στα Καλάβρυτα βρίσκονται τα δύο πιο γνωστά μοναστήρια της Πελοποννήσου, η Αγία Λαύρα και το Μέγα Σπήλαιο.Σε τέσσερα χιλιόμετρα νότια των Καλαβρύτων, στην πλαγιά ενός λόφου, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Λαύρας. Σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε το 10ο αιώνα από συνασκητές του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου στη θέση Παλαιομονάστηρο, 300 μέτρα πιο πάνω από το σημείο στο οποίο βρίσκεται σήμερα. Εκεί υπάρχει σπηλιά με πολλές αγιογραφίες. Το 1693 μεταφέρθηκε στη θέση όπου σήμερα σώζεται ο ιστορικός ναός, έξω από τον περίβολο του νεότερου μοναστηριού. Το 1826 πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ και ανοικοδομήθηκε το 1828 για να ερειπωθεί στο σεισμό του 1844 και να ξαναχτιστεί το 1850. Τη 14η Δεκεμβρίου του 1943 πυρπολήθηκε, αυτήν τη φορά από τους Γερμανούς, οι οποίοι εκτέλεσαν τους μοναχούς.
Η μονή είναι σήμερα γνωστή, κυρίως, ως ο τόπος όπου ξεκίνησε η επανάσταση του 1821, όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός σήκωσε την 25η Μαρτίου το γνωστό πλέον λάβαρο. Το σίγουρο είναι ότι από τις 10 έως 13 Μαρτίου του '21, έγινε στο μοναστήρι σύσκεψη των προκρίτων, των αρχιερέων και των οπλαρχηγών της περιοχής για να αποφασίσουν την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα.Πολύς κόσμος επισκέπτεται σήμερα την Αγία Λαύρα για να δει τη μεγάλη συλλογή κειμηλίων από τον αγώνα του '21, όπως το γνωστό λάβαρο, τα άμφια του Αρχιεπισκόπου Παλαιών Πατρών Γερμανού, εικόνες, ευαγγέλια κ.ά. Το σημαντικότερο όμως κειμήλιο είναι η κάρα του Αγίου Αλεξίου, του ανθρώπου του Θεού και πολιούχου των Καλαβρύτων, η οποία δωρίστηκε στη μονή το 1359 από τον Μανουήλ Κομνηνό, αυτοκράτορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, γνωστής σήμερα ως Βυζάντιο.
Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου
Μέσα στο φαράγγι του Βουραϊκού, κολλημένο στη βάση ενός βράχου, βρίσκεται το Μέγα Σπήλαιο, δέκα χιλιόμετρα βόρεια των Καλαβρύτων, πάνω στο δρόμο που ενώνει τα Καλάβρυτα με την εθνική Αθηνών Πατρών. Παλαιότερα ο μόνος τρόπος πρόσβασης ήταν ανηφορίζοντας το μονοπάτι από τον σταθμό του οδοντωτού στην Ζαχλωρού, και επειδή δεν είχαν όλοι τη φυσική αντοχή για τόσο ανήφορο, υπήρχαν ημιονηγοί (βουρδουνάρηδες στην καλογερική) που τους ανέβαζαν με μουλάρια.Το καθολικό (κύριος ναός), σταυροειδής ναός, είναι χτισμένο μέσα σε ένα μεγάλο κοίλωμα του βράχου. Διατηρεί τις αγιογραφίες του 1653, τα μαρμαροθετήματα στο δάπεδο, το ξυλόγλυπτο τέμπλο και τον άμβωνα. Στο ναό φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της δεξιοκρατούσας, έργο του 4ου αιώνα που αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Θεσσαλονικείς μοναχοί Συμεών και Θεόδωρος, έπειτα από αλλεπάλληλες περιπλανήσεις και οράματα, συνάντησαν τη βοσκοπούλα Ευφροσύνη το 362 μ.Χ., η οποία τους οδήγησε στο σπήλαιο όπου βρήκαν την ιερή εικόνα της Παναγίας.
Το Μέγα Σπήλαιο υπήρξε κέντρο της Επανάστασης του '21 και η σημαντικότερη στιγμή ήταν η απόκρουση του Ιμπραήμ το 1827. Το μοναστήρι έπαθε πολλές καταστροφές με πιο πρόσφατη την πυρκαγιά του 1943. "Δυστυχώς" σώζονται φωτογραφίες που δείχνουν πόσο όμορφο κτίσμα ήταν σε σχέση με το σημερινό κατασκεύασμα που θυμίζει κακόγουστη πολυκατοικία του '60.Η μονή είναι ανδρική και δέχεται πάρα πολλούς επισκέπτες που έρχονται για να προσκυνήσουν την εικόνα και τα πολλά ιερά λείψανα αγίων και να επισκεφθούν το μουσείο με τα κειμήλια του αγώνα του '21. Οι δέκα μοναχοί που την επανδρώνουν σήμερα είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι. Είναι φανερό όμως ότι ο φόρτος της εργασίας για τη συντήρηση του οχταώροφου μοναστηριού και την φιλοξενία τόσων επισκεπτών, απαιτεί πολύ περισσότερο κόσμο. Εμείς επισκεφτήκαμε το μοναστήρι λίγο πριν κλείσουν οι πόρτες και παρ' όλο που ήταν μια κοπιαστική μέρα, οι γέροντες προσπαθούσαν με χαμόγελο και καλή διάθεση να ξεναγήσουν και τους τελευταίους επισκέπτες. Απόδειξη ότι ο "ησυχαστικός" τρόπος ζωής κάνει τους ανθρώπους πραγματικά κοινωνικούς και φιλάνθρωπους.
