Στις πλαγιές του Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά, βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της Ι.Μ. Παναγίας Σουμελά. Πρόκειται για μια προσπάθεια αναβίωσης της περίφημης ομώνυμης Μονής, τα ερείπια της οποίας σώζονται στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα του Πόντου.
Την πρωτοβουλία αυτή ανέλαβαν οι Πόντιοι, με πρωτεργάτη τον Φίλωνα Κτενίδη, ιδρυτή του Σωματείου «Παναγία Σουμελά», το 1950 και ήδη στις αρχές του 1951 άρχισε να υλοποιείται. Τον Αύγουστο μάλιστα του ίδιου έτους μεταφέρθηκε η εφέστια εικόνα της Παναγίας που ζωγράφισε ο ίδιος ο Ευαγγελιστής Λουκάς από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, όπου και φυλάσσονταν.
Τό ίδρυμα αποτελεί προσκύνημα πανελλήνιας ακτινοβολίας, πλήθη πιστών περνούν για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα, ενώ χιλιάδες χριστιανοί συρρέουν τις ημέρες της πανηγύρεως.
Η Εικόνα της Παναγίας κατά την παράδοση είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Αυτός ήταν ο άνθρωπος ο οποίος αποτύπωσε τη μορφή της Παναγίας πάνω σε ξύλο. Η εικόνα της Σουμελά μετά την κοίμηση του Ευαγγελιστού μεταφέρεται από τον μαθητή του Ανανία στην Αθήνα. «Στα τέλη του τετάρτου αιώνα (386 μ.Χ.) πέταξε η «Αθηνιώτισσα» Παναγία για το όρος Μελά του Πόντου».
Με εντολή και προτροπή της Παναγίας οι πρώτοι οικίτορες μετά την Παναγία του
όρους Μελά του Πόντου είναι οι Βαρνάβας και Σωφρόνιος οι και κτήτορες της
Ιεράς Μονής Της. Από το 386 μ.Χ. έως το 1922 μ.Χ. ζει στον ηρωικό και
συνάμα μαρτυρικό Πόντο η Παναγία. «Απίστευτα γεγονότα συμπορεύονται με τη ζωή της Σουμελιώτισσας Πίσω από τα γεγονότα αυτά αισθάνεται κανείς την αγωνία και τον αγώνα της Σουμελιώτισσας που πασχίζει πώς να
προστατέψει την πίστη και το γένος και να διατηρήσει αναλλοίωτη την
Ελληνορθόδοξη ταυτότητά του και άσβεστη την εθνική και ιστορική του
μνήμη»
«Ήρθαν όμως πιο δύσκολες, πιο τραγικές μέρες με τον
ξεριζωμό (1922-1924). Τίποτε δεν μπόρεσε να ματαιώσει τον επάρατο
ξεριζωμό Με τον ξεριζωμό, η Σουμελιώτισσα τάφηκε, με κοπετούς και
θρήνους, από τους τελευταίους μοναχούς Της, στα αγιασμένα χώματά Της.
Δέκα χρόνια θαμμένη Η απεριόριστη αγάπη των ξεριζωμένων και
η λαχτάρα τους να ξαναπροσκυνήσουν την εικόνα Της, θέριευε την ελπίδα της απελευθέρωσής Της Η πίστη και η τόλμη έφεραν το προσδοκώμενο
αποτέλεσμα ήρθαν στο φως η Εικόνα, ο πολύτιμος Σταυρός με το
Τίμιος Ξύλο και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο, που ήταν θαμμένα κοντά στο
παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας» και το 1931 επιστρέφουν στην Ελλάδα
στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. «Είκοσι χρόνια μουσειακό αντικείμενο
Η Παναγία και πάλι φώτισε ένα νοσταλγό Και η φαεινή εκείνη ιδέα
του Φ. Κτενίδη δεν άργησε να γίνει πραγματικότητα η Εικόνα
παραδόθηκε στο Σωματείο «Παναγία Σουμελά» και το 1952 ενθρονίστηκε, με
κάθε επισημότητα στην καινούργια Της βίγλα, πάνω στο υψίπεδο του
Βερμίου Κανείς δεν ήταν δυνατόν να υποψιαστεί ότι η Παναγία
Σουμελά σε λίγα μέσα χρόνια θα γινόταν Πανελλήνιο Προσκύνημα με παγκόσμια φήμη».
Η Παναγίας Σουμελά εορτάζει στις 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοιμήσεως της
Θεοτόκου.
